نبرد با آتش وحشي

با شناخت بهتر نحوه شکل گيري و گسترش آتش، مي توان بسياري از آتش سوزي هاي مهيب را مهار کرد
 

همه ساله در فصول تابستان و پاييز، نيمکره شمالي کره زمين با آتش سوزي هاي بزرگي دست و پنجه نرم مي کند که صدمات جبران ناپذيري به محيط زيست و زندگي جانوري وارد مي آورد.با کاهش ميزان بارش برف بر فراز کوه ها و افزايش دماي کره زمين، زمينه مساعدتري براي بروز آتش سوزي هاي طبيعي و وحشي فراهم مي آيد.پاييز 2009، استراليا شاهد بزرگ ترين و مهلک ترين آتش سزوي تاريخ خود بود، آتش سوزي هاي گسترده اي که هزاران کيلومتر از زمين هاي شمال شرقي ملبورن را در نرديد و ببيش از 200 نفر را به کام مرگ فرستاد.شبيه همين آتش سوزي در ماه آگوست در لوس آنجلس، به وقوع پيوست و خسارات سنگيني بر جاي گذاشت.
افزايش تعداد و ابعاد آتش سوزي هاي طبيعي موجب نگراني بسياري از کارشناسان مسايل زيست محيطي و دوستداران طبيعت شده است.اين نگراني به اين دليل افزايش يافته است که استفاده از روش هاي کلاسيک و متداول خاموش کردن آتش در مورد آتش سوزي هاي گسترده وحشي، کارآيي چنداين ندارد و پس از وقوع آتش سوزي، کار چنداني از عهده آتش نشان ها ساخته نيست.
به طور کلي، براي شکل گيري آتش، سه عامل گرما، سوخت و اکسيژن مي بايستي با هم ترکيب شوند و پس از وقوع يک سري فعل و انفعال هاي شيميايي بين اين سه عامل، آتش به وجود مي آيد.اولين مرحله در تشکيل آتش عبارت است از تاثيرگذاري گرماي محيط بر زنجيره هيدروکربن سوخت و تفکيک کربن از هيدروژن.در مرحله بعد با اضافه شدن اکسيژن هوا به اتم هاي تفکيک شده کربن و هيدروژن، گرماي بيشتري توليد مي شود و همين مسئله موجب آتش گرفتن سوخت که همان چوب و برگ درختان است، مي شود.
با حذف هر کدام از اين سه عامل مي توان هم از وقوع آتش سوزي جلوگيري کرد و هم از گسترش آن، در آتش سوزي هاي طبيعي، حذف عامل اکسيژن هوا امري غيرممکن است.بنابراين بايستي عمده تمرکز خود را بر کنترل و حذف دو عامل ديگر يعني سوخت و گرما معطوف کنيم و علاوه بر آن، زنجيره ارتباطي بين اين سه عامل را قطع کنيم.پاشيدن آب بر روي محل آتش سوزي تا اندازه اي مي تواند در اين بين موثر باشد چرا که هم موجب کاهش گرما و دماي محل آتش سوزي مي شود و هم اکسيژن محيط را کم مي کند.پس از پاشيده شدن آب بر روي آتش، آب تبديل به بخار مي شود، بخار آبي که گرماي آتش را کمتر و از سرايت آن به قسمت هاي ديگر جلوگيري مي کند.علاوه بر اين، بخار تشکيل شده در منطقه آتش سوزي، اکسيژن هوا را در خود حل کرده و در نتيجه اکسيژن کمتري براي ادامه پيدا کردن آتش باقي مي ماند.نکته جالب تر اين که هرچه دماي آتش بيشتر باشد، بر ميزان تراکم بخار آب افزوده مي شود و آين يعني کمتر شدن ميزان اکسيژن محيط و ضعيف تر شدن زبانه هاي آتش.
پاشيدن مواد خشک مخصوص اطفاي حريق از زمين و هوا بر روي آتش نيز در نوع خود مي تواند تاثيرگذار باشد.اين مواد که ترکيبي از عناصر شيميايي متنوعي چون فلورين، کلرين، برومين و يودين هستند، موجب ايجاد وقفه در ارتباط شيميايي بين سه عامل مولد و تشديد کننده آتش مي شوند.وجود عناصر شيميايي هالوژني که داراي فعل و انفعال هاي شيميايي ضعيفي هستند، موجب مي شود تا زنجيره شيميايي بين هيدروژن و اکسيژن و کربن از هم گسسته شود و در نهايت، آتش کنترل و مهار شود.
ضلع سوم مثلث مقابله با آتش شامل حذف عامل سوخت از چرخه آتش سوزي که از طريق قطع درختان نزديک محل آتش سوزي و حفر خندق در مسير آتش سوزي قابل اجرا است.چنين اقداماتي مي تواند موجب محدود شدن آتش به منطقه اي خاص و جلوگيري از سرايت آن به قسمت هاي جديد شود.

اما چرا آتش؟
 

پژوهش ها و بررسي هاي صورت گرفته در زمينه عوامل موثر در آتش سوزي، حکايت از آن دارد که فعاليت هاي بشر موجب بروز 98 درصد آتش سوزي ها در جهان شده است.به عبارت روشن تر، فعاليت هاي انسان ها در مناطقي که مستعد آتش سوزي هستند موجب تقويت و تحريک سه عامل موثر در زنجيره آتش مي شود:گرم شدن دماي محيط در نتيجه ساخت و سازهاي بشري و کاسته شدن از ميزان رطوبت هوا که خشک شدن دشت ها و جنگل ها را به دنبال دارد و تاثيرگذاري بر بادهايي که بين دره ها و کوه ها مي گذرند (به عنوان مثال از طريق احداث خطوط انتقال نيرو و يا کارخانجات که محيط اطراف خود را گرم مي کند)دست به دست هم داده و بر احتمال بروز آتش سوزي ها مي افزايد.بسياري از آتش سوزي هاي اخير در آمريکا به دليل تاثيرگذاري منفي انسان بر محيط زيست به وجود آمده است.تحقيقات نشان داده است که بخش عمده آتش سوزي جنگل ها از مناطقي شروع شده است که در نزديکي جاده ها و مناطق مسکوني قرار دارند.
به طور کلي، يک ارتباط مستقيم قوي بين تراکم جمعيت انساني و ميزان آتش سوزي ها د رمناطق مختلف جهان وجود دارد.مناطق جغرافيايي با تراکم جمعيتي 45 نفر در هر کيلومتر مربع، سرزمين هاي ايده آل براي وقوع آتش سوزي، محسوب مي شود.بنابراين بايستي براي مقابله با آتش سوزي هاي احتمالي که برخي از فصول سال، وقوع آنها اجتناب ناپذير به نظر مي رسد، دست به کار شد و ضمن نوآوري و استفاده از روش هاي مبتکرانه براي اطفاي حريق، با انواع مختلف آتش، به صورت هاي گوناگون برخورد کرد.استفاده از فناروي هاي نوين و پيشرفته اي چون ارسال تصاوير و اطلاعات ماهواره اي مرتبط با دماي بخش هاي مختلف زمين و محاسبه ميزان تکرار پذيري آتش سوزي در مناطق مستعد وقوع آن مي تواند گامي باشد براي جلوگيري از آتش سوزي و مهار آسان تر آن.
منبع:اکونوميست، 6 نوامبر 2009
منبع:دانشمند شماره559